Những năm gần đây, tui thấy nhiều người muốn để râu hơn và tui lấy làm lạ: Tại sao có những người, như ba tui, cứ phải cố cạo hết đi, nhưng giờ lại có những con người phải dùng 19 loại thuốc chỉ để lên đủ 12 cọng?
Tui bắt đầu tìm hiểu thì nhận ra một điều, râu sẽ trở nên trendy ở những giai đoạn lịch sử và xã hội cụ thể, và nếu phóng chiếu tới thời hiện đại, xu hướng để râu hiện nay cũng có nhiều lời giải thích khoa học đằng sau nó.
NHỮNG LÀN SÓNG ĐỂ RÂU TRONG LỊCH SỬ
Quý ông Cổ điển
“Một điều khá dễ nhận thấy đó là râu sẽ xuất hiện nhiều hơn khi tính nam trong xã hội bị ức chế”
Giáo Sư Withey, người khởi xướng dự án “Do Beards Matter” (Râu có quan trọng không) đã nói như vậy. Đây là một dự án nghiên cứu về lịch sử râu ria của đàn ông nước Anh từ năm 1700 đến thời hiện đại và những liên hệ của nó với thời cuộc.
Đầu thế kỉ 18, việc cạo râu không thể tiến hành ở nhà vì sự thiếu hụt của công cụ, nếu muốn cạo râu thì phải ra những nơi công cộng, chờ những người lính trận vừa từ sa trường trở về cùng với lưỡi lê của họ. Vì vậy, nam giới chỉ có một lựa chọn là để râu.
Đến những năm 1770, dao cạo râu mới được bày bán rộng rãi, đây cũng là lúc trào lưu Tân Cổ Điển (Neoclassicism) lên ngôi, khi đàn ông tôn thờ hình ảnh nhẵn nhụi của Đế Quốc La Mã cổ đại, lúc này thì một khuôn mặt láng mới chính là dấu hiệu của đỉnh cao nam tính.Trong nhiều thập kỉ trước mốc thời gian này, Vương Quốc Anh đạt đến giai đoạn cực thịnh của kinh tế và chính trị, là quyền lực thực dân số một Châu Âu, ăn đứt các đối thủ bấy giờ là Pháp, Tây Ban Nha và Hà Lan. Lẽ nhiên, những người đàn ông, nhất là tầng lớp quý tộc sẽ lựa chọn những hình ảnh của Hoàng đế Caesar để thể hiện đẳng cấp xã hội của mình.
La Mã cổ đại có thể nói là Đế quốc của những người đàn ông nhẵn nhụi. Những người ở tầng lớp cao trong xã hội La Mã dùng mọi cách để triệt tiêu râu của mình, dù có đau đớn đến đâu, thường là sẽ đau đó, mấy ông cứ thử cạo râu chay bằng nước thì sẽ hiểu, đó là chưa kể râu người ta còn rậm do gen. Họ không muốn giống với kẻ thù của Đế chế như người Carthage, Celts, Vandal…những chiến binh luôn xuất hiện trong với râu tóc xồm xoàm.
Đến thời kì Victoria, giữa thế kỉ 19 cho tới đầu thế kỉ 20, thì râu mới trở lại top thịnh hành. Lúc này, với sự ra đời của động cơ hơi nước, Cuộc Cách mạng Công nghiệp đầu tiên của nhân loại đẩy những người đàn ông đến với giới hạn cao hơn, và cũng đòi hỏi năng lực của một đấng nam nhi nhiều hơn. Đàn ông phải bắt đầu làm quen với những điều kiện lao động mới và nhất là sự xuất hiện của ý niệm về “Công ty” (Hierarchy). Với mô hình sơ khởi kiểu 1 thầy 10 thợ thì sự phân tầng này gây ức chế mạnh mẽ tính nam của phần đông nam giới bấy giờ. Phụ nữ giai đoạn này cũng bắt đầu tìm được tiếng nói ngang hàng với đàn ông trong nhiều vấn đề, và các anh, khi đó, tự tìm vui với những cuốn sách thuyết giảng về một hình ảnh đấng nam nhi của Xã hội cổ đại. Những cuốn sách này tranh luận rằng tại sao chỉ có đàn ông mới có râu, mà phụ nữ lại không? Là vì Chúa chọn các anh để làm kẻ mạnh.
Quyền năng của Chúa (tính nam xã hội) được hình tượng trong thi ca bằng mẫu hình các anh hùng Hy Lạp, mạnh mẽ, cao lớn và xồm xoàm như Odysseus hay Hercules. Và cứ thế, râu là kẻ mạnh, kẻ cầm đầu.
Bên cạnh đó, những nhà thám hiểm thế kỉ 19 cũng góp phần đẩy cao tính nam của một bộ râu, như David Livingstone và John Hanning Speke, hai nhà thám hiểm vĩ đại với hai bộ râu vĩ đại. Họ là ẩn dụ của sự dũng cảm và gan lì tột độ của một người đàn ông, kéo theo sự trở lại của niềm tự hào về râu của nam giới lúc bấy giờ.
Sau Chiến tranh Thế giới Thứ Nhất, râu ria thoái trào vì những lí do như sự thay đổi nhận thức vệ sinh cá nhân và hiệu quả kinh tế khi cạo râu thay vì nuôi dưỡng nó chỉn chu và đúng mực. Có vẻ như, nuôi râu đã trở nên phiền phức với nam giới giai đoạn này cho đến sau Chiến tranh Thế giới Thứ Hai vì họ cần tập trung vào những việc khác như lao động và chiến đấu.
Nghệ sĩ mộng mơ thời hiện đại
Đầu thế kỉ 21, râu lại một lần nữa trở lại trên khuôn mặt của đàn ông. Cũng như những thời trước, đàn ông chọn để râu khi họ phải cạnh tranh với nhau để dành một vị thế trong xã hội, chỉ khác một điều, lần này không phải là thắng một cuộc chiến, khai phá được một vùng đất mới, mà chỉ đơn giản là để yên ổn cái tôi của mình giữa thời bình.
Tiều Văn hóa Hipster, nở rộ cùng lúc với cuộc Khủng hoảng Kinh tế toàn cầu năm 2007-2008, có thể nói là chiếc tàu phá băng đưa râu ria trở lại với cuộc chơi sau hơn 60 năm hết thời. Một đòn vào kinh tế sẽ khiến đàn ông mất đi ít nhiều sự tự tin và đẩy cao tính ganh đua giữa đàn ông với nhau, đây chính là hình mẫu của “tính nam bị ức chế”. Họ vùng vẫy giữa nỗi bất lực hiện đại – hết tiền, và cách thức đầy bản năng mà họ tìm tới chính là lựa chọn những bộ râu để lấy lại tôn nghiêm của mình.
Sau cú xì của bong bóng dotcom và vụ 11/9, xã hội phương Tây rơi vào trạng thái “buồn mang mác”, loay hoay giữa âu lo, khi đó con người (cũng là những anh bạn Hipster) bắt đầu tìm về những “ cái thức” của ngày xưa huy hoàng như ẩm thực artisan, nhạc folk, hoặc tất cả những gì có chữ “craft” (thủ công) trong đó: Craft beer, Craft Wine, Craft coffee…để tìm lại cân bằng cho mình. Và đương nhiên là họ để râu trên suốt đoạn đường rong chơi này, như muốn truyền đi một thông điệp về việc tách mình khỏi lề thói xã hội.
Coi Hipster là tàu phá băng thì chắc phải ví Hollywood như cả một cái dàn phóng tàu con thoi của NASA khi mà nó đưa râu đến cái tầm Văn hóa Đại chúng. Không ai có thể không trầm trồ một George Clooney với bộ râu hùng vĩ, sải bước trên thảm đỏ BAFTA và Oscars năm 2013. Một nhóm nghiên cứu thị trường đã quan sát thấy số lượng đàn ông để râu tăng vọt sau khi chương trình lễ trao giải năm đó phát trên TV. Clooney đã nổi tiếng từ rất lâu trước đó với hình ảnh cuốn hút đầy ngọt ngào, nay nét cuốn hút vẫn còn nhưng mang sắc thái khác biệt hơn rất nhiều, trầm tĩnh và có chiều sâu hơn, nhờ một bộ râu.
Và kể từ sau đó, việc để râu trở thành một xu hướng của các sao nam trên thế giới, Bradley Cooper, Jake Gyllenhaal, Ben Affleck, Chris Hemsworth…và hero của tui, Jason Momoa. Tất khi những người đàn ông này để râu, việc nó trở thành xu hướng của thời đại là tất yếu.
*Fun fact: tất cả diễn viên nam của Vũ trụ Điện ảnh Marvel (trừ nhi đồng Spiderman – Tom Holland ) đều đã để râu trên màn ảnh. Kể cả Thanos, nếu bạn coi cái vân cằm đó là râu ngoài hành tinh .
LÀN SÓNG TIẾP THEO SẼ LÀ SUY TÀN?
Năm 2013, tờ The Guardians đăng một bài báo nhan đề “Thời Hoàng Kim của Râu sắp hết?”, nêu lên một quan điểm là Râu, cũng như thời trang, đến và đi theo trào lưu và sẽ biến mất dần khi nó trở nên đại trà (mainstream). Nhìn lại lịch sử của việc để râu, trừ một vài trường hợp cần cần phải có râu để sinh tồn như những nhà thám hiểm Bắc cực, thì yếu tố hợp thời (trendiness) đều lấn át hẳn yếu tố về công năng (functionality). Vậy đến khi nào trong thời hiện đại râu sẽ hết trendy?
Tui nghĩ, xu hướng để râu thời này sẽ không giống như tiền thân của nó trong lịch sử, vì chúng ta là thế hệ tự do và bình đẳng nhất mà Trái Đất này từng có. Điều đó đồng nghĩa với việc các xu hướng sẽ rẽ nhánh nhiều hơn, và câu hỏi không đơn giản là còn hay mất nữa, mà nó biến đổi thế nào. Đàn ông hiện đại có thể quyết định rất nhiều về kiểu râu, độ dài râu, thậm chí là màu râu, và việc cạo sạch râu cũng chỉ là một phần trong rất nhiều kiểu râu mà chúng ta chọn. Mặc dù các môi trường Công ty vẫn phần lớn ngăn cản việc để râu, nhưng cũng đã xuất hiện rất nhiều công ty mới, nhất là ở nhóm ngành Giải trí hoặc Công nghệ, hành xử rất thoáng với nhu cầu hình ảnh cá nhân của mỗi nhân viên và không quá gò ép về việc râu ria như trước kia.
Mặt khác, sự thoái trào của râu cũng đã được dự báo từ lâu và nhiều lần rồi, nhưng nó có vẻ vẫn chưa chững lại tí nào. Ngành công nghiệp chăm sóc râu tính ở năm 2018 là 24,1 tỉ USD và được dự đoán sẽ tăng tới con số 43,1 tỉ USD vào năm 2026. Một bài báo trên Wall Street Journal năm 2016 đặt cùng câu hỏi với tiêu đề và rút cục cũng trả lời rằng râu sẽ không biến mất, thậm chí sẽ vẫn rất được ưa chuộng và đàn ông sẽ hướng đến việc chăm sóc râu kĩ lưỡng hơn hơn là cạo sạch nó đi.
KẾT
“Thích thì để” là câu trả lời dễ dàng nhất cho những ai tò mò, nhưng đằng sau câu nói đó chắc chắn phải là những lựa chọn và suy nghĩ sâu xa hơn.
Đoán biết trước trào lưu nó là một cái nghề hẳn hoi, nên để nói về điều gì sắp xảy ra nếu chúng ta coi râu là một xu hướng thì là tui tự làm khó mình. Nhưng tui tin là nếu đã để râu rồi, thì cứ để đi, cho nó đẹp, cho nó lạ, dị heng.